سندروم تحریک بیش از حد تخمدان ها بعد از تزریق داروهای هورمونی هنگام لقاح خارج رحمی اتفاق می افتد. لقاح خارج رحم یا آی وی اف، یکی از روش های درمان نازایی است که در محیط آزمایشگاهی صورت می گیرد.

 تزریق داروهای هورمونی باروری (درمان نازایی) رشد تخمک ها را در تخمدان ها تحریک می کند، ولی اینکه بگوییم شما دقیقا به چه میزان دارو نیاز دارید، مشکل است.مقادیر بیش از حد این هورمون ها در بدن شما منجر به بروز سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها می شود که در این حالت تخمدان ها ورم می کنند و درد می گیرند.

تعداد کمی از زنان دچار موارد شدید این سندرم می شوند که باعث افزایش سریع وزن، درد شکم، استفراغ و تنگی نفس می گردد.مصرف داروهای خوراکی درمان کننده ناباروری مانند کلومیفن کمتر باعث بروز سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها می شود.
گاهی هم این سندرم خودبخود رخ می دهد و ربطی به درمان نازایی ندارد.

نشانه های این سندرم کدامند؟
نشانه های سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها اغلب طی ده روز بعد از تزریق داروهای محرک تخمک گذاری شروع می شود.علائم این سندرم از خفیف تا شدید متغیر هستند که به تدریج بدتر می شوند و یا بهبود می یابند.

علائم سندرم خفیف تا متوسط:
- درد خفیف تا متوسط شکمی که می رود و می آید.
- نفخ شکم یا افزایش اندازه دور کمر
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- احساس درد و ناراحتی در ناحیه تخمدان ها

 برخی از زنانی که داروهای درمان کننده نازایی را تزریق می کنند، دچار نوع خفیف این سندرم می شوند که بعد از حدود یک هفته برطرف می شود. اما اگر خانمی بعد از تزریق این داروها، باردار شود، علائم سندرم بدتر می شوند و چند روز تا چند هفته طول می کشند.

علائم سندرم شدید:
- افزایش سریع وزن؛ به عنوان مثال 3/2 کیلوگرم در یک روز و یا 5/4 کیلوگرم در 3 روز یا بیشتر
- درد شدید شکمی
- تهوع و استفراغ شدید و مداوم
- کاهش دفع ادرار
- ادرار تیره رنگ
- تنگی نفس
- سفتی یا بزرگی شکم
- سرگیجه

  مراجعه به پزشک
اگر در حال درمان نازایی خود بودید و دچار علائم سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها گشتید، به پزشک خود بگویید. حتی اگر دچار سندرم خفیف شوید، پزشک از نظر افزایش وزن و بدتر شدن علائم، شما را تحت نظر می گیرد و معاینه می کند. اگر در طی درمان نازایی خود دچار مشکلات تنفسی و یا درد پاها شدید، فورا به پزشک مراجعه کنید. این علائم می تواند نشان دهنده وضعیت اورژانسی باشد که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.

علل این سندرم کدامند؟
علت دقیق این سندرم مشخص نشده است، اگرچه وجود مقادیر بالای هورمون در خون نقش مهمی در این ارتباط دارد. هورمون HCGمعمولا در طی بارداری در بدن زنان تولید می شود.
رگ های خونی تخمدان ها، واکنش غیرعادی به مقادیر بالای هورمون HCG نشان می دهند و شروع به نشت مایعات می کنند. این مایعات باعث می شوند تخمدان ها ورم کنند و گاهی اوقات مقادیر زیاد مایعات به سمت شکم می رود.

طی درمان نازایی، هورمون HCG به عنوان یک داروی محرک تخمدان ها تزریق می شود و فولیکول کامل و بالغ، تخمک خود را رها می کند. سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها معمولا طی یک هفته بعد از تزریق هورمون HCG بروز می کند. اگر در طی درمان نازایی، باردار شوید، بدن شما در پاسخ به باردار شدن، خودش نیز HCG تولید می کند و این سندرم بد تر می شود.
داروهای تزریقی درمان کننده نازایی بیشتر از قرص خوراکی آن (کلومیفن) باعث ایجاد سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها می شوند.

عوامل خطر
زنان جوان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک که فولیکول های زیادی در تخمدان های خود دارند، در معرض خطر زیادی برای ابتلا به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها هستند.
عواملی که خطر ابتلا به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها را افزایش می دهند، عبارتند از:
- سندرم تخمدان پلی کیستیک: یک بیماری است که باعث خونریزی نامنظم قاعدگی، رشد موهای زائد و ظاهر غیرعادی تخمدان در سونوگرافی می شود.
- تعداد زیاد فولیکول ها در تخمدان ها
- زنان جوان
- وزن کم بدن
- مقادیر بالای هورمون استرژن در بدن قبل از تزریق هورمون HCG
- سردرد میگرنی
- بارداری های متعدد (چند بار باردار شدن)
- سابقه ابتلا به این سندرم
البته در برخی موارد، زنانی که هیچ نوع عامل خطری نداشته اند، دچار این سندرم می شوند.

عوارض
حدود یک تا دو درصد زنانی که تحت درمان های محرک تخمدان ها قرار می گیرند، دچار نوع شدید این سندرم می شوند. موارد شدید این سندرم مرگبار است.

 عوارض سندرم تحریک بیش از تخمدان ها عبارتند از:
- تجمع مایعات در شکم و گاهی اوقات در قفسه سینه
- اختلال و عدم تعادل املاح بدن مثل سدیم، پتاسیم و غیره
- لخته شدن خون در رگ های خونی بزرگ و معمولا در پاها
- نارسایی کلیه
- پیچ خوردگی یک تخمدان
- پاره شدن کیست در یک تخمدان که منجر به خونریزی خطرناک می شود.
- مشکلات تنفسی
- عدم موفقیت بارداری به دلیل سقط جنین یا باردار نشدن در اثر عوارض سندرم
- به ندرت مرگ

راه های تشخیص
1- معاینه بدنی بیمار توسط پزشک : پزشک هر گونه افزایش وزن، افزایش اندازه دور کمر و درد شکمی را در شما بررسی کرده و می نویسد.

2- سونوگرافی : اگر دچار سندرم تحریک بیش از تخمدان ها باشید، سونوگرافی نشان می دهد که تخمدان های شما بزرگ تر از حد طبیعی شده اند و کیست های بزرگ پر از مایعی دارند.طی درمان نازایی با داروها، پزشک به طور منظم تخمدان های شما را با سونوگرافی از طریق واژن بررسی می کند.
3- آزمایش خون: پزشک توسط نتایج برخی آزمایشات خون می تواند غلظت خون شما را بررسی کند و اینکه آیا عملکرد کلیه های شما در اثر این سندرم آسیب دیده است یا نه .

درمان

1-خفیفOHSS

به طور معمول خود به خود درمان می شود.

2-متوسطOHSS

-تجویز داروهای ضد تهوع و مسکن یا هر دو

-آزمایشات فیزیکی مکرر و سونوگرافی

-اندازه گیری میزان ادراری که هر روز تولید می کنید

-آزمایش خون برای کنترل کمبود آب..عدم تعادل الکترولیتی

-مصرف مناسب مایعات

-تخلیه مایع شکمی بیش از حد با استفاده از سوزنی که وارد حفره شکمی شده

-پوشیدن جوراب ساق بلند(جوراب واریس)برای کمک به جلوگیری از لخته شدن خون

 3-شدیدOHSS

ممکن است لازم باشد که نظارت و درمان های تهاجمی تر از جمله تزریق وریدی مایعات و بستری شدن در بیمارستان انجام شود.

پزشک ممکن است داروئی به نام کابرگولین برای کاهش نشانه ها تجویز کند

توصیه های پزشکی که معمولا در این زمینه تجویز می شود شامل موارد زیر است.

1.از داروهای مسکن مانند استامینوفن برای بهبود درد شکمی استفاده کنید اما از مصرف ایبوپرفن یا ناپروکسن سدیم اجتناب کنید زیرا این داروهای می توانند در لانه گزینی تخمک نطفه دار تداخل ایجاد کنند.

2.از برقراری رابطه جنسی اجتناب کنید زیرا ممکن است دردناک باشد و باعث پاره  شدن کیست تخمدان شود.

3.فعالیت بدنی سبک داشته باشید و از فعالیت های شدید اجتناب کنید.

4.خودتان را هر روز وزن کنید و هر روز دور شکم تان را اندازه گیری کیند و افزایش غیر معمول آ ن ها را به پزشک اطلاع دهید.

5.اگر علائم و نشانه های شما بدتر شد با پزشک خود تماس بگیرید.