ناباروری مردان به هر اختلال در سلامتی مردان اشاره دارد که در نهایت شانس باردارکردن شریک مونث خود را کاهش میدهد. برای اینکه یک رابطه‌ی جنسی به بارداری ختم شود شروطی لازم است.
در مورد مردان، میتوان به این موارد اشاره کرد:
.1 اسپرم‌های تولیدشده باید سالم باشند. برای این حالت لازم است تا حداقل یکی از بیضه‌ها عملکرد درستی داشته‌باشد و هورمون‌های جنسی از جمله تستوسترون نیز پیام تولید اسپرم را بصورت پایدار تامین کنند.
.2 اسپرم‌ها باید به مایع منی انتقال یابند. لوله‌هایی در کیسه‌ی بیضه وجود دارند که مسئول انتقال اسپرم‌ها از بیضه به مایع منی و در نهایت خروج از طریق انزال هستند.
.3 تعداد اسپرم در مایع منی باید کافی باشد. تعداد کمتر اسپرم در مایع منی به کاهش شانس بارداری منجر خواهدشد. اگر متوسط تعداد اسپرم‌ها کمتر از 15 میلیون در یک میلی‌لیتر منی یا کمتر از 39 میلیون در هر بار انزال باشد، بازه‌ی مقداری کم محسوب می‌شود.
.4 اسپرم باید توانایی حرکت داشته‌باشد تا با حرکت در دستگاه تناسلی شریک مونث، به تخمک رسیده و آن را بارور کند.
در صورتی که مشکلی در یک یا چند مورد ذکرشده وجود داشته‌باشد، منجر به ناباروری مردان خواهدشد. از نظر آماری، ناباروری در ۱۳درصد زوجین مشاهده می‌شود که بیش از یک‌سوم آن بخاطر اختلال در مردان است.
دلایل ناباروری در مردان
بیماریها
در این حالت، نازایی به دلیل بیماری در فرد بروز می‌کند. از جمله این مشکلات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) واریکوسل: این بیماری به تورم عروق کیسه‌ی بیضه اتلاق می‌شود که مسئول تغذیه‌ی بیضه‌ها هستند. ارتباط نازایی و واریکوسل کاملا مشخص نیست. بیشتر نظریات امروزی از خون‌رسانی ضعیف و در نتیجه ایجاد مشکل در رشد و نمو اسپرم‌ها و نیز گرم‌شدن بیش از حد محیط اطراف بیضه به دلیل تورم رگ‌ها و آسیب اسپرم‌ها در اثر حرارت بالا حمایت می‌کنند.
ب) عفونت: برخی عفونت‌ها منجر به اختلال در تولید اسپرم، تولید اسپرم ناکارآمد یا تولید ضایعات عفونی در مسیر عبور اسپرم شوند. از جمله این عفونت‌ها میتوان به التهاب بیضه، عفونت اپی‌دیدیم (اپی‌دیدیمیت) و عقونت حاصل از بیماری‌های ایدز و سوزاک اشاره‌کرد. آسیب‌های عفونی در اکثر مواقع قابل جبران هستند.
ج) انزال برگشتی: زمانی رخ میدهد که مایع منی، به دلیل بسته‌نشدن مجراهای مثانه هنگام انزال، به جای خروج از بدن به سمت مثانه سرازیر شده و در نتیجه اسپرم از رسیدن به تخمک ماده بازمی‌ماند. از دلایل انزال برگشتی میتوان به بیماری دیابت، آسیب‌های نخاعی، عمل مثانه، مجرای پیشاب و پروستات اشاره‌کرد که منجر به اختلال در عملکرد اعصاب یا عضلات مثانه می‌شوند.
د) ناباروری ایمنولوژیک: در این حالت سلولهای ایمنی فرد، به اشتباه به اسپرم‌های خودی حمله کرده و منجر به از بین‌رفتن آنها و کاهش تعداد نهایی آنها می‌شود. دلیل این بیماری بطور دقیق مشخص نیست.
ه) سرطان: تومورهای بدخیم و خوش‌خیم میتوانند با انسداد مسیرهای هورمونی و نیز آسیب به غدد هورمون‌ساز منجر به کاهش تعداد اسپرم شوند. همچنین پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی در مسیر درمان سرطان نیز میتواند منجر به کاهش قدرت باروری مردان شود.
و) مشکل در لوله‌های انتقال‌دهنده‌ی اسپرم: انسداد مسیرهای انتقالی میتواند در سطوح مختلفی بروز کند، مانند بیضه‌ها، اپی‌دیدیم، مسیرهای منتهی به پیشاب و مسیرهای انتهایی انزال. عوامل مسدودکننده‌ی مختلفی نیز شناسایی شده‌اند که از جمله‌ی آنها میتوان به عفونت‌ها، آسیب‌های ناشی از اعمال جراحی و نیز مشکلات نموی و بیماری‌های توارثی مانند فیبروزکیستی اشاره‌کرد.
ز) بیماری‌های ژنتیکی: برخی بیماری‌های توارثی همچون بیماری کلاین‌فلتر میتوانند منجر به نمو غیرطبیعی سیستم تولیدمثلی مردان و در نتیجه آسیب به فرایندهای تولیدکننده‌ی اسپرم شوند. فیبروزکیستی و سندورم کالمان نیز ازجمله بیماری‌هایی هستند که با کاهش توان باروری مردان در ارتباطند.
ح) بیماری سلیاک: این بیماری گوارشی به دلیل حساسیت به پروتئیین موجود در گندم به نام گلوتن رخ میدهد و میتواند به ناباروری مردان منجر شود. با مصرف مواد غذایی عاری از گلوتن میتوان وضعیت باروری را تا حدودی بهبودبخشید.
از سایر دلایل ناباروری در مردان میتوان به مواردی چون جایگزینی تستوسترون، مصرف طولانی‌مدت آنابولیت‌های استروئیدی، برخی داروهای بیماری آرتروز، مشکلات آناتومیک در مسیر انزال، اعمال جراحی پروستات، بیضه و نیز وازکتومی اشاره‌کرد.
الف) مواد شیمیایی و صنعتی: ارتباط بیش از حد با برخی از مواد شیمیایی از جمله حشره‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها، برخی مواد استفاده‌شده در رنگ‌ها، حلال‌های آلی و فلزات سنگینی همچون سرب میتواند به کاهش تعداد اسپرم و ناباروری مردان منجرشود.
ب) پرتوهای رادیواکتیو: قرارگرفتن در معرض پرتوهای رادیواکتیو همچون پرتو ایکس میتواند تولید اسپرم را کاهش‌دهد. این آسیب‌ها غالبا موقت بوده و پس از مدتی بهبود می‌یابند.
ج) گرمای بیش از حد در اطراف بیضه: گرچه مشاهدات علمی در این زمینه چندان زیاد نیست اما بررسی‌های علمی محدودی حاکی از این است که گرمای بیش از اندازه همچون استفاده مکرر از سونا، پوشیدن لباس تنگ، نشستن طولانی‌مدت و حتی کارکردن با لپتاپ بر روی پا، میتوانند با افزایش گرمای اطراف بیضه، در نهایت منجر به کاهش تعداد اسپرم‌ها و ناباروری مردان شوند.
سبک زندگی
مصرف مواد اعتیادآوری مانند کوکائین و ماری‌جوانا، مشروبات الکلی، مصرف تنباکو بصورت‌های مختلف مانند سیگار و قلیان، استرس مداوم و چاقی نیز از جمله عوامل ناباروی در مردان هست که با تغییر سبک زندگی میتوان اثرات آنها را محدودکرد.
دکتر پیمان صالحی
متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری ، ناباروری مردان و اختلالات جنسی